Berton Bertokoa ekimenak aurrerapauso bat eman du eta durangaldeko eskoletako jantokietako eredua aldatzea helburu duen proiektua aurkeztu dio Eusko Jaurlaritzari. Isa, Gaizka eta Olatzen hitzetan ezagutuko digu proiektuaren nondik norakoak.

Jangela eredu berri proposatzen diozue Eusko Jaurlaritzari. Zertan datza proiektua eta nortzuk hartzen ditu barne?

Isa: Proiektua 9 ikastetxek aurkeztu dute modu kolektiboan, eta jantoki-eredua aldatzea du helburu, familiek benetan erabaki dezaten haurren elikadurari buruz. Egungo ereduak ez ditu betetzen ikastetxe batean dagoen jantoki bati ustez dagozkion ezaugarriak. Egungo ereduan kudeaketa-eredua homogeneizatzeari ematen zaio lehentasuna, elikadura osasuntsua eta kalitatezkoa eskuratzearen gainetik. Hori bereziki larria da, eskola publikoak direlako eta, gainera, familien kuoten bidez finantzatzen den eredua delako; hau da, eredu hori erabiltzen dutenen eskarien aurka doa, eta are gehiago, erakunde publikoek sustatutako eredua da, elikadurarako eta nutriziorako eskubide egokiaren aurka doana.

Horren aurrean, familiek elikagaien gainean erabakitzeko eskubidea izango duten eta tokiko elikagaiak eta elikagai agroekologikoak eskuratu ahal izango dituzten eredu bat ahalbidetuko duen eredu bat bilatzen da proiektuarekin. Horretarako, proiektu honen premisetako bat da guraso-elkarteek prozesu horren parte izan behar dutela, baina jantokia kudeatzeko lana ezin da borondatezkoa izan; horregatik, beste eragile batzuk inplikatuko dituen formula bat bilatu da. Horrela, ikastetxeetako hezkuntza-komunitateak eta udalek parte hartzen dute, eta menuetako lehengaiak kudeatzeko kontratazio bat ere egiten da.

Olatz: Proiektua durangaldeko honako eskola publikoek osatzen dugu: Abadiño, Atxondo, Berriz, Durango, Elorrio, Iurreta, Mallabia, Traña-Matiena, Orobiogoitia, Zaldibar eta Zornotza. Eskola guztietan ez ditugu sukaldeak, denborarekin hori lortzea ere bada gure ekimenaren beste helburuetariko bat eta eskuartean aurrera daramagunak, horretan lagunduko digula zalantzarik ez dut.

 

Zein da eredu berri hau proposatzearen helburua?

Olatz: Proiektu berri honen helburua, durangaldeko eskoletako jantokietan eredu berri bat lortzea da: horretarako bertoko baserritarren eta arrantzaleen produktuez osatuko genuke gure seme-alaben eguneroko menua. Osasuntsua den proiektua, ingurumena errespetatzen duena,  gure eskualde-herrialdeko lehen sektorea indartzen duena  eta jantokietako langileei bultzada ematen diena aldi berean.

Gaizka: Uste dogu gaur eguneko ereduko atal batzuk ez direla bideragarria, besteak beste, produktuen ekoizpenean, umeen elikaduran, gurasoek ez jakitea zer jaten duten ezta zer ordaintzen duten, ingurugiroan duen eraginean… Gure proposamena inguruko baserritar, arrantzale eta ekoizle orori eragingo lioken proiektua da, eta horren ondorioz ekarriko lukeen onuran ikusten dugu etorkizuna. Bestalde, eskolak izango duen menuak egiteko orduan bere behar izanetara egokitzea eta erabakitzea garrantzitsua iruditzen zaigu. Horrela gurasoek jakingo lukete beraien seme-alabek zer jaten duten, nongoak diren elikagaiak eta zenbat kostatzen diren. Eta noski, soberakin gutxiago egongo litzateke, elikagaiak hobeto kudeatuko zirelako.

 

Beste esperientzia batzuetan oinarritu zarete proposamen hau egiterako orduan? 

Isa: Espainiako Estatuko beste lurralde batzuetako esperientziak aztertu dira, eta, jakina, baita azken urteotan hemen garatu diren proiektu pilotuak ere. Haiengandik ikasi dugu beste lurralde batzuetan funtsezkoa izan dela udalen eta beste erakunde publiko batzuen inplikazioa prozesu horietan laguntzeko. Hemen, hasiera batean, ez dago helburu horretarako sortutako erakunderik, adibidez, Kanariak ecocomedores bezalako proiekturik.

Beste leku batzuetatik ere ikasi dugu posible dela arauak aldatzea eta konpromiso argiak jartzea, Valentziaren kasuan bezala erosketa publikoaren aginduarekin, non sasoiko produktuen % 40 eta ekoizpen ekologikoaren % 3 derrigorrezkoak diren. Ez da nahikoa, baina jarraitu beharreko bideak erakusten ditu. Garrantzitsua da hau posible dela jakitea. Gainera, udalak giltzarri diren ereduak ikusi ditugu. Espainiako Estatuko jantokiak arautzen dituen Aginduak hala ezartzen du. Horrek badu logikarik, herritarrengandik hurbilen dagoen erakundea baita eta tokiko errealitatea ezagutzen baitute, eta horregatik hartzen dituzte udalak eragile garrantzitsu gisa proiektu honetan.

Olatz: Orain arteko martxan jarri diren proiektu horiek erakusten digute honelako proiektu bat posible dela. Ia gurea posible egiteaz gain, etorkizunean etorriko diren helburu bereko  beste proiektu askoren bide zabaltzaille ere bilakatzen den. Itzela litzateke!

 

Zein da gaur egungo ereduaren eta Berton Bertokoak proposatzen duen ereduaren arteko desberdintasun nagusienak?

Isa: Alde nagusia, alde batetik, eskolei sukalde propioa eskatzea da, eta hori prozesuan dago eskola batzuetan. Bestetik, kudeaketa egiterakoan proposatzen da sukaldarien kudeaketa Eusko Jaurlaritzaren mende egotea eta begiraleen kudeaketa Catering-enpresena izatea, orain arte bezala, baina proiektu honetan dagoen alde nagusia izango da produktuen kudeaketa eskolen esku egotea udalekin lankidetzan. Horrek esan nahiko luke Eusko Jaurlaritzak bere lizitazioa ateratzen duenean, orain sukaldea duten eta produkturik ez duten zentroen artean bereizten duen bezala, produktuak duten eta produkturik gabekoen artean ere bereiz lezakeela. Horrela, produktuaren kudeaketa eskoletara pasatzen da, eta eskolek kudeaketa-formula bila dezakete. Gure kasuan, udalek babestea planteatu da. Kasu honetan, gainera, proiektua 9 ikastetxek aurkeztu dute; beraz, kudeaketa hori elkarrekin egitea da asmoa. Hori erronka bat da, baina proiektuaren bideragarritasuna modu kolektiboan planteatzeko aukera ere ematen du.

Olatz: Ezberdintasun nagusiena jantokietako “materia prima”  eta berau kudeatzeko egun dagoen  modeloaren aldaketa dira: berton bertoko ekoizleen produktuak eta berauek gure eskoletan zuzenduko dizkigun pertsona kudeatzaile figura berri batekin.

Guzti horrek dakarren sukaldatze osasuntsu eta jasangarriagoarekin aldi berean. Eskola bakoitzeko gurasoei ematen zaien eskumena seme alaben eguneroko menu antolaketan  eta gure seme alabei erakutsi eta transmititu beharreko eredu aldaketa bat ere badena aldi berean.

 

Ze garrantzia du hezkuntzak jantokia bezalako espazio batean? Zergatik?

Gaizka: Eskola jantokia ezin da izan tripa betetzeko toki bat. Elikatzeko toki bat da, bertan jan egiten dute, baina janaria ezagutzeko espazioa izan beharko luke ere, jakien sasoiak ezagutzeko lekua, zaporeak, usainak, janariarekiko errespetua … guzti hori txikitatik barneratzen da. Hori guztia eskolako jantokian egiten badogu, ulertzen dogu eskola jantokia hezteko tokia izan beharko lukeela.

Olatz: Garrantzi itzela zalantza gabe: bertoko produktuak era natural batean beraien egunerokoan, norbere lurraldeko baloreak indartuz, jasangarritasuna bultzatuz eta txikitandik   barneratuko duten kalitatezko bizitza eredu bat erakutsiko genieke.

 

Ekonomikoki bideragarria da proiektua?

Gaizka: Bideragarria al da enpresa erraldoiek kontrolatzea zer jaten duten gure seme-alabek? Gure proiektuan ertz guztiak hausnartu dira, bere bideragarritasuna aztertuz, zenbakiak egokitzen dira, ez bakarrik gurasoentzako, eskolan jaten duten umeentzako, ekoizleentzako, eta gure landa eremuarentzako ere. Jakina ekonomikoki ere bideragarria da, badakigu guzti hau apurka- apurka garatzen joan behar dela, gai honetan aldaketa txiki batek eragin handia duelako.

Isa: Bai, proiektua bideragarria da eta Eusko Jaurlaritzaren Aginduan bertan ezartzen diren autofinantzaketako premisak betetzen ditu. Izan ere, udalei ez zaie finantzaziorik eskatzen, eredu berri bat babesteko eskatzen ari zaie. Proiektu pilotuen esperientziak datuak biltzeko eta posible dela ikusteko balio izan digu. Posible da proiektu honen bideragarritasun monetarioa eta, gainera, bideragarria izatea lan-kargari dagokionez; izan ere, ez da bideragarria kudeaketa-lan hori guztia guraso-elkarteei soilik egokitzea. Hori denbora mugaturako egin daiteke, baina zaildu egiten du proiektuek epe ertain eta luzera irautea. Proiektu honek bideragarritasunerako faktore garrantzitsu bat du: ikastetxe batzuen artean kolektiboa izatea, egunean 2.000 menu inguru dituena. Garrantzitsua da azpimarratzea jantokiak kudeatzeko beste eredu batzuk ezartzeko arazoa ez dela bideragarritasuna; erronka nagusia hori abian jartzeko borondate politikoa da.

 

Ze gomendio emango zenieke zuek bezala eskola jantokia eraldatu nahi duten eskolei?

Isa: Uste dut beste batzuekin elkartzea indar handia dela, elkarrekin koordinatzeko eta lan egiteko erronka ere badela, baina izan dezakeen eragina eta aukerak ugaritu egiten dira.

Gaizka: Hausnartzeko, zer suposatzen duen eskolan sukaldea izatea, ze ondorio duen horrek.galdetzea norberan buruari zer egiten ari garen gure umeen elikadurarekin eskolan. Partekatzea bakoitzak bere eskolan dituen kezkak eta informatzea beste eskola batzuetan nola ari diren gai honetan lanean.

Olatz: Aurrera egiteko zalantza gabe, proiektu honek gizarte osoari dakarkioz onurak, zer esanik ez gure gizarteko txikienei eta gure atzetik datorren etorkizunari. Honelako proiektuak eskola publiko guztietara zabaldu beharko genituzke: gure txikien eskubide eta osasungatik lehenbizi eta gure herriko ekoizleen etorkizunagatik baita. Ia horrela den urte gutxiren buruan!