Garbiñe Arroyuelo Sustraiak Catering-eko bazkide-langileetako bat da. Elikadura agroekologikoan oinarritutako sukaldaritza begetarianoa eskaintzen du Sustraiakek, ikuspegi feminista eta intersekzionaletatik. Emakumearen paperaz, agroekologiaz eta konpromiso sozialaz mintzatu gara.

 Zer da eta nola sortu zen Sustraiak?

Sustraiaken talde eragilea Kukutzan jaio zen, ostiraletan antolatzen genuen jantoki herrikoi batekin, non etxeko menua begetarianoa eskaintzen genuen 5 €-tan. Sustraiak jantoki hori amaitzean jaio zen, izan ere, talde horrek lanean jarraitu zuen hainbat catering antolatzeko deitu zigutelako. Proiektuarekin jarraitu nahi izan genuen eta proiektu agroekologiko txikiak, barazkiak, etxeko pasta, gaztak, ogia ekoizten zuen jendeaz inguratzen hasi ginen. Orduan erabaki genuen ernatu zenari izena jartzea, sustrai horren omenez. 2015ean, talde horretako bi pertsona autonomo egin ginen, proiektua profesionalizatuz. Aurrerago, 2020an, gizarteratze-kooperatiba bihurtu ginen.

Sei emakumek osatzen duzue Sustraiak. Zer garrantzi du emakumeak zuen proiektuan?

Emakumeak funtsezko eginkizuna du Sustraiak proiektuan, langileen % 100 emakumeak baitira. Proiektuaren parte izateko, ezinbestekoa da emakume izan edo emakume sentitzea.

Gutako hiru emakume “Errotik” Gizarte Ekimeneko Kooperatiba Feministako kide dira, eta, beste hirurak bazkide-langileak gara. Gizarteratze-kooperatiba sortu genuenean, bat egin genuen Errotik kooperatibak zekarrenarekin, balio sozialekin, feministekin eta gizarte-ekimeneko balioekin, eta sukaldaritzan, agroekologian eta cateringean genuen esperientziarekin nahastu genuen. “Emaitza” izeneko pare bat proiektu pilotu egin genituen, emakume migratuekin, eta pandemia etorri zenean, proposamen bat idazteko eta gizarteratze eta laneratze kooperatiba berria sortzeko aprobetxatu genuen.

Gure helburuetako bat emakumea ahalduntzea da, bai Sustraiakeko langileak, bai gure sukaldera iristen diren elikagaiak lantzen eta sortzen dituzten ekoizleak ere. Produktua emakume batengandik etortzea baloratzen eta lehenesten saiatzen gara. Sukaldatzen eta saltzen dena emakumeek egin dezaten saiatzen gara, emakume ekoizleengan konfiantza jarriz, modu esklusiboan ez bada ere. Bestalde, sukaldaritza profesionalizatzea bilatzen genuen, ahaztu gabe sukaldea beti izan dela emakumeak habitatutako gunea, eta konfiantzazko eta intimitatezko harremanak sortu izan direla bertan.

Sustraiak Catering gizarteratze- eta laneratze-kooperatiba gisa definitzen duzue. Zertaz ari zarete zehazki?

Gizarteratzeko eta laneratzeko planak gehienez hiru urteko programak dira, eta urtero berrikusten dira. Sustraiaken hiru langileetako bik arreta handiagoa jartzen diete gizarteratze-programan lanean ari diren emakumeei. Alde batetik, bada profil teknikoagoa duen pertsona bat, sukaldaritzako zalantzak argitzen dituena, errezetak azaltzen dituena… Bestetik, gizarteratzeko teknikaria den pertsona bat dago, lanean ari den emakumea ahaldundu dadin, bere beharretara egokitutako ibilbideetatik abiatuta.

Sukaldean lan egiteaz gain, emakume horrek izan ditzakeen beste beharrizan batzuei ere arreta jarri nahi zaie, hala nola CV on bat egitea, ordutegi-malgutasuna ikasi nahi izanez gero…

Elikadura-subiranotasuna eta agroekologia txertatu dituzue zuen filosofian. Nola bultzatzen duzue gai hau Sustraiaketik?

Agroekologia eta elikadura-subiranotasuna proiektuaren funtsezko zutabea da, Sustraiak gizarteratze-kooperatiba izan aurretik ere hala zelako. Sustraiak existituko zela erabaki genuenean hori izan zen hartu genuen lehen erabakia. Hasieran catering-a besterik ez genuen, eta oso tresna ona iruditu zitzaigun kalitatezko produktua egiteko, sasoikoa, ezagutzen dugun jendeak egina… Garrantzitsua da gauzak nola egiten diren azaltzea eta produktuak Muskiztik, Zamudiotik, Orozkotik… oso gertutik datozela kontatzea.

Norekin lan egingo dugun erabaki baino lehen, funtsezko eginkizunetako bat da ekoizleak ezagutzea. Gaur egun 30 pertsona edo enpresa ekoizlerekin egiten dugu lan: barazkiak, gazta, pasta, marmeladak eta kontserbak, lekaleak, pasta eta arrozak, irinak, ogia, ardoak eta abar.

Gainera, sasoiko sukaldaritza egitearen aldeko apustua egiten dugu, produktuetara egokitutako menuekin, eta horrek ahalegin handiagoa eskatzen du. Batzuetan muga bat izan daiteke, baina ohitzen bagara eta lurrak une bakoitzean behar duguna ematen digula ulertzen badugu, urtaro bakoitzean gure baratzeetan aurkitzen ditugun produktuen aniztasuna ezagutuz, errezeta eta aukera ugari ditugula uler dezakegu.

Zer zerbitzu eskaintzen dituzue?

Formakuntza eta catering-ak egiten ditugu, eta pandemiaren ondorioz, eramateko janaria ere bai. Salmenta fisikorako gunea eta lantegi-sukaldea Santutxun ditugu, Masustegi kaleko 2. zenbakian. Gainera, etxez etxeko zerbitzua eskaintzen dugu, eta, horretarako, “Reparto en Bilbao” enpresarekin egiten dugu lan. Autonomo faltsuak izan gabe eta beren lan-baldintzak aukeratuz, beste enpresa batzuek egiten dutena egiteko elkartu ziren mutilak dira. Bilbo osora iristen gara, eta gure arteko harremana kudeatzea oso erraza da.

Nola imajinatzen duzue eskola-elikadura eredu perfektua?

Gai hau asko interesatzen zaigu, hasieran oso inplikatuta egon ginen, baina ez da batere erraza eskola-jantokietara catering gisa sartzea, Eusko Jaurlaritzaren pleguek oztopo asko jartzen dituztelako eta ez dutelako enpresa txikientzako sarbidea errazten. Sustraiak ekimenetik egin dezakeguna da gure esperientzia kontatu edo aholkularitza eskaini.

Bikaina litzateke hazten ari diren txikiei jaten ematea, ezinbestekoa delako jaten dutenari garrantzia ematea. Hurbileko ekoiztetxeen produktuak zerbitzatzeko, tokiko kontsumoaren eta ekonomia zirkularraren aldeko apustua egiteko eta kalitatezko eta konfiantzazko produktuekin alternatiba bat sortzeko ere gune aproposa da. Gainera, jantokia tresna hezitzailea eta soziala da, eta beste pertsona batzuekin harremanak sortzen dira.

Eta errealistak izanik, zer urrats jotzen dituzue gertuagokotzat eta bideragarriagotzat?

Idealena tokiko ekoizleen sarea inplikatzea litzateke, beren produktuak apurka-apurka eskoletara iristen joan daitezen. Zoritxarrez, eskola-elikaduraren gaia instituzionalizatuegia dago, eta oso urrun dago giza alderditik. Hala ere, ziur nago sukaldeko langileak prest egongo liratekeela produktu hobearekin lan egiteko. Hori balioan jartzen ez dutenak atzean dauden enpresak dira.

Kontuan hartzeko beste puntu bat sentsibilizazioa da. Dendatik ikusi dugu jende asko jada kezkatuta zegoela elikadurarekin, eta beste pertsona batzuk kezkatzen hasi direla, adibidez, haurdun daudelako. Aldaketa ona izan daitekeela uste dugu.

Amaitzeko, eta zuen esperientziatik abiatuta, zer esango zenieke ekiteko ideia duten emakumeei?

Beldurrik ez izateko esango nieke, sinesten duten horren alde borrokatzeko, eta garrantzitsuena motibazioa dela. Babesa emango dieten pertsonez inguratzea, aholkua eskatzea beraiek bezala autoenpleguko proiektu txikietan sinesten duten pertsonei.

Eta ez ditzatela ahaztu beren buruak eta atseden-uneak. Zorte handia izan dezatela, eta esango nieke ez dela erraza izango, baina ilusioz betetako bidea izango dela. Emakume ekintzaileen sare asko daude hainbat eremutan, eta asko aberasten du esperientziak ezagutzeak eta partekatzeak. Eta, azkenik, esango nieke ez itxaroteko dena behar bezala lotuta eduki arte abiatzeko, garrantzitsuena probatzea eta mugitzen hastea dela, mugimendu horretan baitago ikaskuntza.